Start > Bijbel > Op schrift zetten > Schrijfmaterialen > Alfabet

Ontwikkeling van een alfabet

Het alfabet is ontwikkeld in het gebied aan de oostzijde van de Middellandse zee. Vroeger werd algemeen aangenomen dat het door de Feniciërs ontwikkeld is. Tegenwoordig wordt echter aangenomen dat zij enkel verantwoordelijk zijn geweest voor de verdere verspreiding ervan.

Het oudste alfabet dat op dit moment bekend is, is gevonden in Egypte en dateert van rond 1800 voor Christus. In die tijd gebruikten de Egyptenaren zelf hiërogliefen, maar waarschijnlijk was het alfabet afkomstig van semitische arbeiders in de Egyptische samenleving. Dit komt waarschijnlijk overeen met de periode dat de Israëlieten in Egypte waren. Tevens is in de Sinaïwoestijn ook schrift gevonden in een vergelijkbare alfabet gevonden van een wat latere tijd.

De letters, die voor het merendeel de basis vormen van de letters in ons alfabet, zijn ontwikkeld uit hiëroglief tekeningen, waarbij de eerste klank van het semitisch woord benoemd werd tot de betreffende letter. Een letter drukt dus een klank uit, in plaats van enkel een afbeelding van iets te zijn. De naam van de letter is echter nog steeds het beeld waar de klank van genomen is.

Twee voorbeelden:

• Alef is een woord dat os betekent. De tekening van het hoofd van een os, eerst als echte tekening, daarna steeds meer als gestileerd pictogram werd de letter A.
• Bet betekent huis. We komen het bijvoorbeeld tegen in de plaatsnamen Bet-el - huis van God en Bet-lehem - huis van brood. Het gestileerde pictogram werd de letter B

De stilering vond waarschijnlijk plaats omdat men ook op klei wilde schrijven, wat een eenvoudiger letter afdwingt. Het schrijfmateriaal heeft invloed op de schrijfwijze (zie ook de beschrijving van een ostrakon onder Materialen).

De eerste schrijfrichting was van rechts naar links. Andere schriftvormen waren van boven naar beneden of van links naar rechts. Daarbij zijn letters soms een kwartslag gedraaid of soms gespiegeld. Dit is vooral door de Grieken gedaan. Voor 750 v.Chr. werd het Grieks van rechts naar links geschreven, later werd de schrijfrichting omgedraaid.

Hieronder dezelfde twee voorbeelden in een aantal schriftvormen, waarbij te zien is hoe de A gekanteld is, en de B gespiegeld.

Ossekop Protosemitisch	Foenicisch	Grieks	Etruskisch	Romeins
Huis Protosemitisch	Foenicisch	Grieks	Etruskisch	Romeins

Het aantal letters is ook aan verandering onderhevig geweest. In eerste instantie waren er alleen medeklinkers. De Grieken hebben voor het eerst klinkers toegevoegd. Het maken van verschil tussen hoofd- en kleine letters heeft pas later plaatsgevonden. Het Griekse alfabet is via de Etrusken in het Latijn opgenomen. De Romeinen hebben de volgorde en schrijfwijze vastgesteld zoals wij die tegenwoordig nog gebruiken.

Het hebben van een beperkte tekenset, vergemakkelijkt het leren ervan. Het vak van "schrijver" is dan niet langer noodzakelijk. Iedereen kan leren lezen en schrijven. We zien al in de Bijbel hoe in het begin van de geschiedenis van Israël een willekeurig jongen kon schrijven: "Onderweg kreeg hij [Gideon] een jongen uit Sukkot te pakken. Hij hoorde hem uit en liet hem de namen opschrijven van de oudsten en de leden van het stadsbestuur; het waren er zevenenzeventig." (Richteren 8:14)

Het is dus zeer aannemelijk dat toen Mozes het volk uit Egypte leidde, hij de beschikking had over een alfabet. Stellingen dat de eerste vijf boeken nooit door Mozes kunnen zijn vastgelegd, en (na generaties mondeling overgedragen te zijn) pas veel later opgeschreven zijn, komen uit de 19e eeuw toen er weinig archeologische vondsten beschikbaar waren. Inmiddels is veel meer bekend. Dat weerhoudt sommigen echter niet die achterhaalde meningen te blijven herhalen.

Voor meer artikelen over Bijbelse onderwerpen met wisselende diepgang en een verscheidenheid aan schrijvers zie ons maandblad De roeping van boven