Het bewijs van Gods bestaan. Het heelal als toevalstreffer

In de serie ‘Intelligent Design’ (intelligent ontwerp) wees ik er al op dat fundamentalistisch denkende christenen een uitgesproken voorkeur hebben voor bewijs vanuit de biologie, met voorbijzien van een vak zoals bijv. de fysica. Wellicht weerspiegelt dat de fervente neiging van veel mensen om hun argumenten door anderen te laten aanleveren, om ze dan zelf alleen maar te hoeven uitventen. Ongetwijfeld scheelt dat veel denkwerk. Maar er is altijd het risico dat de gebruiker de essentie van het oorspronkelijke argument niet (of niet goed) heeft begrepen, en er dan reddeloos mee de fout in gaat. Of er is het risico dat de gebruiker er zich onvoldoende van bewust is dat er intussen wetenschappelijk veel meer bekend is, en dat op grond daarvan de houdbaarheidsdatum van het argument inmiddels is overschreden. Zulke argumenten kunnen dus nuttig zijn om kennis van te nemen, maar zijn uiterst riskant om zelf (tweedehands) te gebruiken, tenzij je voldoende bekend bent met het vakgebied.

Ons verbazingwekkende heelal

Meer van belang is echter dat er in de categorie ‘nuttig om kennis van te nemen’ intussen interessantere argumenten zijn, dan die van de eerwaarde 19e-eeuwse dominee Paley. The Britse professor in de fundamentele fysica Paul Davies heeft een paar dozijn boeken geschreven over de betekenis die recente ontdekkingen in de moderne fundamentele natuurkunde hebben op ons beeld van het heelal. Dat loopt van ‘The accidental Universe’ (Het heelal als toevalstreffer) tot ‘The mind of God’ (Gods geest, met geest in de zin van aanpak of manier van denken). Het komt er op neer dat het heelal aan alle kanten en op allerlei gebieden blijk geeft van een uiterst precieze fijn-afstelling, en dat het zonder die exacte fijnregeling niet zou kunnen bestaan, en wij dus ook niet. Wie alleen maar (populair-)wetenschappelijke boeken leest wanneer ze zijn mening over het bestaan van God duidelijk bevestigen, zal er wellicht door worden teleurgesteld. Want vooral in zijn oudere boeken gaat hij absoluut niet die kant uit. Hij ziet het dan nog uitsluitend als een weliswaar groot, maar toch niet onmogelijk toeval. Maar het interessante is dat hij, op basis van zijn waarnemingen en overwegingen, gaandeweg steeds meer opschuift naar de overtuiging dat er wel degelijk sprake moet zijn van een of andere oorzaak die zelf buiten ons heelal moet zijn gelegen. Maar je moet zelf dan maar beslissen of je die oorzaak ‘god’ wil noemen. Dat betekent in elk geval dat hij in dat opzicht een objectief overzicht geeft van wat er aan de hand is, zonder (desnoods tegen beter weten in) ten koste van alles iets te willen bewijzen, wat dan ook.

Wat willen we er eigenlijk mee?

Kun je dan op deze manier wel het bestaan van God bewijzen? Want dat is tenslotte het onderwerp van deze serie. Helaas moet ik u nu teleurstellen. Het bestaan van God laat zich ook langs deze weg niet waterdicht wetenschappelijk bewijzen, al geeft het ontegenzeggelijk boeiende en verhelderende inzichten. Want hoe meer we inzien hoe verschrikkelijk zorgvuldig dit hele heelal in elkaar steekt, hoe meer bewondering we onvermijdelijk krijgen voor ‘de ontwerper en bouwmeester’ ervan. En daar wordt helaas maar al te weinig aandacht aan geschonken. Teveel christenen zien hier volledig aan voorbij (al zullen ze dat zelf ten stelligste ontkennen). Want ze zoeken alleen maar waterdichte bewijzen, en komen daardoor aan bewondering niet toe. Ze beoordelen de wetenschap uitsluitend op haar bruikbaarheid voor het leveren van dat vurig gezochte bewijs, en als dat er niet in zit wenden ze zich teleurgesteld af, of ze passen de wetenschappelijke feiten net zolang aan tot die dat bewijs wel kunnen ‘leveren’. Of anders beschouwen ze wetenschappelijke feiten juist als potentieel gevaarlijk, omdat hun overtuiging er wel eens door weerlegd zou kunnen worden (wat in feite een teken van twijfel is!), en dan doen ze er alles aan om ‘aan te tonen’ dat die feiten niet zouden kloppen. Het is alsof je elke bloem die je vindt, in zijn onderdelen uit elkaar plukt om te zien of je er zo iets aan hebt, en hem, wanneer dat niet zo blijkt te zijn, weggooit en ontkent dat hij bestaat. Terwijl je al die tijd geen ogenblik hebt gekeken naar zijn schoonheid als complete bloem; laat staan dat je daar een afspiegeling in hebt gezien van Gods scheppingskracht.

En wat wil God eigenlijk?

We zullen daarom de waarheid onder ogen moeten zien: het bestaan van God kun je niet wetenschappelijk bewijzen. En meer dan dat: dat heeft God met opzet zo ingericht. Want Hij vraagt van ons geloof, geen overtuiging die we, desnoods knarsentandend, wel moeten aanvaarden, omdat de onweerlegbare bewijzen ons geen andere keus zouden laten. En wanneer iemand dat onbevredigend vindt, dan zou hij er goed aan doen zich af te vragen of hij dan niet al is gevallen voor het standaard argument van de gemiddelde atheïst: als God bestaat moet je dat kunnen bewijzen, ergo: als je het niet kunt bewijzen is het dus niet waar. Dat is echter geen fataal argument, maar alleen maar een denkfout. Zoals ook het argument ‘als je God niet nodig hebt (om de wereld te verklaren), waarom zou je dan in Hem geloven’ een drogreden is. Ik zou ook niet weten waar we olifanten voor nodig hebben, maar ik geloof wel degelijk in hun bestaan. Waar het om gaat, is: God is geen abstracte of zielloze natuurkracht, en zijn aanwezigheid is ook niet zoiets als ‘onzichtbare’ materie die je weliswaar niet kunt zien, maar waarvan je de aanwezigheid wellicht op een andere manier toch wetenschappelijk zou kunnen aantonen. Hij is een intelligent denkend wezen, dat op een bepaalde manier met ons omgaat, maar zich bewust onttrekt aan directe waarneming, om te zien hoe wij daarop reageren. Maar dat wil nog niet zeggen dat een geloof in Hem dus irrationeel is. Zoals we een zwart gat niet kunnen waarnemen, maar het bestaan (of niet-bestaan) daarvan wel kunnen afleiden uit de manier waarop het zijn omgeving beïnvloedt, en die omgeving daar dan weer op reageert, zo kunnen we ook de invloed van God indirect wel degelijk waarnemen. En dat zou voldoende moeten zijn om ons te overtuigen. En dat wij daarmee dan nog niet op onze beurt een ander kunnen overtuigen, is wellicht vervelend voor ons, maar daar heeft God geen last van. Daarom zullen we de laatste twee afleveringen in deze serie besteden aan de vraag waarom wijzelf eigenlijk in dat bestaan van God zouden moeten geloven.